TXAPELA noir. Ezaugarri batzuk, batzuetan agerikoak, partekatzen dituen euskal eleberri osoa biltzen duen etiketa da. Ez dago Guardia Zibilik, Ertzaintza baizik. Estanpa, parajeak, berdeak eta giro hezea izaten dira. Euria da protagonista. Hori guztia Juan Infante, Laura Balagué, Noelia Lorenzo, José Javier Abasolo, Jon Arretxe eta Carlos Ollos idazleek Gijongo XXXIV. Aste Beltzean parte hartuko dute, uztailaren 9an hasi eta hilaren 18ra arte. Gainera, aurten, osasun egoeraren arabera, mahai-inguruak streaming bidez eskainiko dituzte.
Arretxek ahotsa jartzen du idazleak taldeka sentitzean, Erein argitaletxeari esker elkartuta: “Luxua da Gijonek bi jardunaldi osorik euskal eleberri beltzari eskaintzea”. Jaialdiko 12. eta 13. egunak beraientzat dira. “Ziurrenik gaztelaniazko literatura-aste garrantzitsuena da. Erakusleiho ikusgarria da “, gaineratu du Juan Infantek.
Izan ere, nobela beltza, zentzurik zabalenean, “Inoiz baino biziago” dago. “Gehien saltzen diren zerrendak generoan kokatzen diren azpigeneroak dira, thrillerra edo polizia-bilbeak. Bitxia da nola gero eta idazle gehiago animatzen diren genero hau idaztera publikoarengana hurbiltzeko “, adierazi du Abasolok bere jatorrizko bertsioa eskuan duela eta Aste Beltzean izandako esperientzia, baita epaimahaikide bezala ere sarietan. Lorenzo eta Abasolo finalista izan dira, aurreko edizioetan, Hammett Sarian.
Asturiasko literatur jaialdiko publikoa eta epaimahaia oso zorrotzak dira, baina bada modernizatzen joan den patroi bat. Lorenzoren hitzetan, “Kritika sozial handia” izan behar du eleberriak. Abasoloren ustez, ez dago formula magikorik, baina “nobela beltza ez da nobela beltza kritika sozialik ez badu”. “Gizona izatea ezinbestekoa da”, salatu du, eztabaida etenda, Balaguek, nobela beltzeko egun honetan, En el otro bolsillo liburuarekin. 34 urteko historian emakume bakar batek jaso du Hammet saria. Cristina Fallarásek irabazi zuen saria 2012an. Une horretan, sariak 25 urte zituen. 2014an, Rosa Ribas eta Sabine Hoffmann bereziki nabarmendu zituzten. Gainerako sarituak gizonezkoak izan dira beti.
Nobela beltza idazteko, Jon Arretxek, Desconfía liburuaren egileak, “Ostikoka ibili behar da, asko ostikatu”: “Islatu nahi duzun giroa ezagutzea funtsezkoa dela uste dut, ez dezazula entzunarena egin”.
Balagué etxetik ateratzen denean, adibidez, kafe bat hartzera doanean, txapela noir idazle-jantzia janzten du: “Bat-batean, jendeak tabernan esaten duenari erreparatzen hasten zara, nola jokatzen duten, zein gaizki dauden. Nahi gabe, hortik sortzen dira istorioak “. Balaguek barkamena eskatu du: “Deformazio profesionala da”. Tramankulu onak idazteko, errepikatu dute, kokoteraino egon behar da. Edo, gutxienez, inguruko guztiaz interesatzea. “Batzuetan gertatzen dena da errealitateko elementuak hartzen dituzula helburu horrekin kalera atera gabe”, zehaztu du idazle gipuzkoarrak.
EUSKAL PAISAIA
Noelia Lorenzok Bidasoaren orografiaren gainean eraiki du bere lana, Irunen, Gipuzkoako ekialdean. Juan Infante eta Jose Javier Abasolo Botxon zehar ibiliko dira. Laura Balagué, aldiz, Donostia. Jon Artexe Bilbo Zaharretik, Nafarroatik eta Paristik mugitzen da. “Askotan, nagikeriagatik, hori baita ezagutzen duguna”, aitortu du Abasolok. “Bilbo gustatzen zitzaidan herria itsusia zenean, Bilbo gustatzen zait orain”, gaineratu du idazleak barrez. Juan Infantek ere, egun batean grisa izan zen hiriarekin fantasia egiten du. Hiriko kaleak ezagutzeak erraz deskribatzeko aukera ematen dio: “Beti gustatu izan zait dakidanaz eta naizen tokiaz idaztea”. “Zure deskribapenetik akatsak ateratzen dituen tiquismiquis irakurgailua ere badago”, dio Balaguek.
Bidaiatzea da kontua, eta irakurketa da aitzakia. Bilbotarrari Bilbori buruz irakurtzea gustatzen zaio, donostiarrari Donostiari buruz irakurtzea eta gainerakoei liburutik atera gabe beste leku bat ezagutzea. Hala uste dute bost idazle hauek.
“Bizi al zaitezkete literaturatik, zure idazkeratik?” Galderari emandako erantzuna ia unisonoa da, “Ez”, Jon Arretxek hautsitakoa, eta baietz onartzen du, “Miraria bada ere”. Noelia Lorenzok zalantza egin du: “Horretan ari gara”, eta Juan Infantek txantxetan: “Gutxienez ez zait dirurik kostatzen”. “Liburuaren sektorea prekarizatuta dagoen sektorea dela kontuan hartuta, nobela beltza oso ondo kokatuta dago”. Arrazoiketa Laura Balaguek ematen du, etsita. Denak ari dira gurdira igotzen. Eta gurdia gidatzen dute, txapela besapean, Gijongo jaialdian noir euskal literaturaren ordezkari izango den idazle talde honek. Aurten ere, Aste Beltzaren kartela aurkezpenik behar ez duten egilez beteta egongo da. Rosa Montero, María Dueñas, Enric Juliana eta Lorenzo Silva, besteak beste.