Lehenengo feminista, rap-kantaria baino. Horrela aurkezten du bere burua La Furiak. 1983. urtean Cascanten (Nafarroan) jaio zen artistak Post Mortem bere laugarren albuma argitaratu berri du. Kalteberatasunetik idatzitako rap eklektikoko hamar abesti dira; izan ere, dioenez, “bete-betean bizitzeko, erori egin behar zara”.
Zerk bultzatu zaitu Post Mortem disko hau aurkeztera?
Egoerak eta jendeak, bizitzan zehar. Onartu behar da batzuetan amore eman behar dela, bide batzuek ez gaituztela ondo egotera eramaten… Eta erabakitzea hori ez dela egokia, hiltzeko moduak eta hil ala bizikoak iruditzen zitzaizkigun gauzak a tzean uzteko moduak dira. Izan ere, hor ainguratuta gera zaitezke, edo beste bide bat har dezakezu, eta erabaki zure zati hori hil egingo dela eta beste bat sortuko dela.
Sendoagoa agian?
Ez dakit indartsuagoa den, baina bai kontzienteagoa. Batzuetan, uste dut gogortasunak gehiegizko balioa duela, indartsua izateak dena jasatera gonbidatzen gaituela dirudiela… Eta zaurgarritasunean ere jakinduria dago. Interesgarriagoa da, batzuetan, bizitzari norberaren ahultasunaren kontzientziatik aurre egitea, guztiarekin ahal duen niaren kontzientziatik baino.
“Aspalditik dakit, bizitzeko kaka probatu behar dela”. Esaldi bakar honetan laburbiltzen da zure planteamendua?
Hain zuzen ere, niretzat abesti horrek definitzen du gehien diskoa idazteari ekin nionean hartu nuen posizioa: gauza onak bete-betean bizitzeko, erori egin behar zarela eta kaka probatu behar duzula. Horrek ez du esan nahi minak eskertzen ditudanik, zerbait eskertu behar bada, nire buruari eskerrak eman behar dizkiot une txarrei aurre egiteagatik eta borrokan jarraitu nahi izateagatik. Baita jendeari ere, batez ere oso une latzetan eskua hartu eta argirantz eraman nauten emakumeei eskerrak eman behar dizkiet. Baita nire psikologoari ere.
Eta disko hau bidaia musikala bada, nora iritsi da La Furia?
Oso kursia izan arren, bizitzara heldu naiz. Bizitzara, letra larriz. Eta horixe da emakumeoi ukatzen zaigun lekua. Nire une ilunak izaten jarraitzen dut, mundu guztiak bezala, baina baditut hortik irteteko tresnak, eta badira bizi beharreko uneak. Baina bidaia honek bizitzara narama; ariman ditugun pitzadurak oso handiak izan arren, gure mendekua zoriontsuak izatea dela aldarrikatzea da. Heriotzarantz garamatzan sistema patriarkal kapitalista honetan, bizitzarantz joatea iraultza bat da. Zoriontsu izatea gure mendekua da.
Zer esan nahi duzu feminismo mainstream deitzen diozun horrekin?
Feminismoa ez dago duela hogeita bost urte zegoen tokian. Txikia nintzenean, feminista izatea betiko astuna izatea zen, etiketa jarrita zenuen, eta estigma bat zen. Eta orain gaizki ikusia dago gure burua feministatzat ez jotzea, eta hori oso ona iruditzen zait. Feminismoa ikusgarritasun puntu interesgarri batera iritsi da, eta publiko zabalarengana iristen diren gauza eraldatzaile guztiak bezala, sistemak berak xurgatzeko, edukiz husteko eta eslogan gisa saltzeko arriskua dago, eta ez zerbait eraldatzaile gisa, haren aurka doalako. Oso positiboa da 15 urteko gazteak mar txoaren 8an beren eskubideen alde oihuka egotea, eta feminismoa mainstream izateak askoz etxe gehiagotara iristea eragiten du. Negatiboa da benetako mezua diluitu daitekeela eta Zararen kamiseta gisa sal diezaguketela.
Musika egiteaz gain, urte hauetan zehar rap tailerrak ematen aritu zara, ahalduntze feministarako tresna gisa, Estatuko hainbat hiritan. Zer ondorio atera dituzu?
Lehenik eta behin, banekien rapa adierazteko tresna zoragarria dela eta borrokarako baliabidea dela. Hurbilduko garen kulturen jatorria ezagutu behar dugu, kasu honetan hip-hopa, ez gaitezen jabetu geurea ez den zerbaitez. Beste ondorio bat da rapa ahotsik ez zutenen ahots gisa sortu zela, eta horrek zerikusia duela feminismoarekin. Orduan, rapa eta feminismoa lotzeak, ikuspegi feministarekin, kexak eta irrikak adieraztera garamatza, hizkuntza anitza, lagunartekoa, poetikoa, gordina… erabiliz.
Disko honekin, laugarrena zure diskografia berezian, lehen aldiz hurbiltzen zara euskarara konposatu dituzun errimetan…
Euskara nire egunerokotasunean agertzen den lehen aldia da. Nire haurtzarotik euskara presente egon da; amak eta aitak borroka egin dute nire bizitzan integratua egon zedin. Eta Cascantekoa izanda, ez zen lan erraza izan. Baina ez naiz euskaraz bizi izan ama izan arte, eta orain lotsa kentzen ari naiz, egunero hitz egiten dut, nire mugekin… Oraingoz, jendaurrean egitea kosta egiten zait, errespetu handia baitiot hizkuntzari… Aurrekoan horri buruz galdetu zidaten, eta esan nuen nahi dudan azken gauza niretzat hain garrantzitsua den euskarara hurbiltzea dela, toki jakin batzuetan egoteko eta errentagarritasuna ateratzeko. Feminismoarekin ere ikusten dut hori, eta izutu egiten nau.
Begirune handia adierazten diozu euskarari…
Bere garaian diskoetxeak euskarazko bi abesti egitea proposatu zidan, eta ezetz esan nuen. Euskaraz abesten baduzu, dagoeneko zauden eszenatokiez gain beste batzuetan ere egon zaitezkeela ikustearekin zerikusia zuela iruditzen zitzaidan, ateak ireki diezazkizukeela, esaterako. Baina modu organikoan gertatzen joan da euskara letretan sartzea, batez ere Ama abestian; hain zuzen ere, nire amatasunetik atera da.