Arabako Artxibo Zerbitzuan funts batzuk aztertzen ari zela, Jabi Sotok negatibo batzuk aurkitu zituen, eta atentzioa eman zioten euskarri plastikoan zegoelako. “Bereziki interesatzen zaizkit materialak”. Baina erretratatutakoari, edukiari erreparatzean, zerbait aurkitu zuen, deigarria iruditu zitzaiona. “Ez nuen positibatua ikusi beharrik”. Annualeko Desastreak Arabako prentsan izan zuen eraginari buruz Germán Ruizek idatzitako artikulu bat irakurtzean aurkitu zituen lehen erantzunak 1921 erakusketan, hondamendi baten oihartzunak, mamitzen amaitu duen proiektu bati. Sancho el Sabio Fundazioak bultzatutako proposamena da, eta 2022ko urtarrilaren 9ra arte ikus daiteke Vital Fundazioa Erakusketa Zentroan.
“Ez dugu argazki haiek egin zituen soldaduaren daturik. Badakigu irudietan Gipuzkoa 53 Erregimentuaren bereizketa ikusten dela, garai hartan Gasteizen kuartelatua zegoena eta Marokoko gerran hainbatetan destinatua izan zena “, Babesletzaren eremuan. Horri lotuta, Pilar Aróstegui Gasteizko Udal Artxiboak gordetzen duen Alfaro Funtsaren argazkiak batu zituzten Sotok eta Ruizek. Naipes Fournierren sortzailearen biloba, Tomas Alfarok Marokoren kanpainan parte hartu zuen 1921 eta 1922 urteen artean, eta, argazkilari afizionatu gisa, Afrikako lurretan egindako egonaldia dokumentatzeko aprobetxatu zuen.
Bi funts horiek erakusketa bat eraikitzeko balio dute. Bertan, orain lehen mendeurrena betetzen ari den gerrari buruzko irudi argitaragabeak ikus daitezke. Baina proposamena ez da hor geratzen. Ruizek ere garai hartako Arabako hiriburura eramaten du bisitaria, Antso Jakitunaren artxiboan gordetako dokumentu sorta baten bidez; horien artean, prentsako azalak eta artikuluak nabarmentzen dira. Horien bidez, Annualeko Desastreak herritarrengan izan zuen eragina egiazta daiteke, Marokoko eremuko jarduera militar eta politikoen aldeko eta kontrako iritziekin.
Garai bateko piezek osatzen dute erakusketa, hala nola gerrako egonaldian edozein soldaduk bere ekipajean sar zitzakeen kameren antzekoak, eta Jordi Bru argazkilariak sortutako formatu handiko lan garaikide bat, birsortze historikoko argazkigintzan espezializatua, 1921eko hilabete dramatiko haietan izandako une erabakigarrienetako batean bisitariak murgiltzen dituena. Halaber, Armagintza Museoak horretarako eskaini dituen pieza batzuk ikus daitezke.
Erakusketak Annualen Desastrea hartzen du narrazio-ardatz, askok ahaztutako gatazka bat gaur egunera ekartzeko asmoz, nahiz eta haren ondorioek gaur egun oraindik ere indarrean jarraitzen duten. Horrela 1921eko uztail hartara bidaiatzen da, baina borrokaz hitz egiteaz gain, ehun urtera baino ez dauden une eta leku bateko soldaduak eta biztanleak erakusten dituzten irudien bidez egiten da.