Liburu-dendekin izandako lehen hartu-emanean, Ander Gondrak eta Sans Soleil argitaletxeko kideek beren katalogoko izenburuak aurkezten zituztenean, harriduraz hartzen zituzten: “A, zuek zarete editore suizidak!”. Hori anekdota bat besterik ez litzateke izango, ez bada frogatu dela normalean ateratzen diren liburuak errentagarri bihurtzea editorerik ausart eta, batez ere, grinatsuenentzat soilik egokia dela. Horrela islatu zen atzo Azkuna Zentroan, Gutun Zuriaren esparruan, hogei bat argitaletxe independente bildu zituen topaketa batean. Azken urtean izandako esperientzietatik – Hausnarketa-aldi gisa bizi izan dira, beren funtsari leial jarraitzeko – Ondorioztatzen da garrantzitsua dela industriaren barruan sinergiak sortzea eta berrikuntzen diktaduraren aurkako aurre komuna egitea. Hori guztia, aniztasunarekin zutoihal gisa poztu dituzten eskuizkribuak preskribatzen jarraitzeko bultzadarekin. “Jarraitzeko indarra dugu, inoren menpe ez gaudelako”, adierazi du Elisabeth Perez Bonita Editorial argitaletxeko kideak.
Topaketa horretan, aurretik grabatutako bideoen bidez, hainbat argitaletxek hartu zuten parte, jendeari zigilu handi bati men egiten ez diotenentzat ofizioa nolakoa den azaltzeko, eta Consonni argitaletxe bilbotarrak koordinatu zuen. “Konfinamenduan egiaztatu genuen argitaletxe independenteak garrantzitsuak garela asko garelako, bibliodibertsitatea aldarrikatzen dugu. Kontua ez da izenburu asko izatea, askotarikoak baizik, eta adierazpen minoritarioenak ere irudikatzen dira “, esan zuten Bilboko Letren Nazioarteko Jaialdiaren azken egunean. “Nobedadeen panorama gorabeheratsuan lekua egin nahi duten argitaletxe guztien lanari balioa eman nahi diogu”, adierazi zuten Consonniko sei langileek, auditoriumeko agertokian, argitaletxeen arteko babes eta aliantza sarea antzeztu zutenean. “Liburua lan kolektiboa da eta ardura partekatu horri balioa eman nahi diogu”, gaineratu dute.
Erantzukizun horren errentagarritasuna aipatu zuten hainbatek. Sol Salamak, Editorial TránSito argitaletxeko bazkide bakarrak, independente terminoarekin identifikatzeari buruzko bere erreserbak aitortu zituen, prekarietatearekin lotzen zuelako. “Prekarioa izateari utzi baina independentea izaten jarraitzea espero dut”, azaldu du 14 liburu biltzen dituen zigilu horren arduradunak. “Emakumeak bakarrik argitaratzen dituen argitaletxe bat da; suizidioa izango zela esan zidaten, baina ez da hala izaten ari”, esan zuen editoreak, goi mailako literaturako liburu “kamuflatu” horiekin guztiekin kezkatuta. “Askoz errazagoa da liburu-dendetan Sally Rooney gomendatzea Chantal Akerman baino”, gaineratu du. “Irakurleen komunitate handi bat liburu onen egarri da, eta horiek argitaratzen ari gara hemen, baina ez dakit nola iritsi jende gehiagorengana. Militantzia primeran dago, baina saldu egin behar dugula gogoratu behar dugu “, gaineratu du.
Antzeko kezka bati buruz mintzatu zen Leire López ere, hiru urte daramatzana Susa Literaturako buru. “Editore baten unerik zoriontsuena egile eskubideak kitatzea dela entzun dut. Egia da. Hori da kontraesanik handiena. Editore izatetik bizi naizela jakitea, idazleak idazle izatetik bizi ezin diren bitartean “, azaldu zuen euskal argitaletxeko arduradunak, eta industriaren erronka handienetako bat” idazleen eta argitalpenean parte hartzen duten beste kolektiboen baldintzak hobetzea “dela uste du. Gorka Arrese euskal literaturako editore erreferenteetako bat ordezkatu ondoren, aldaketa ahalik eta gutxien hautematea izan zen bere asmoa. Orain ausarta izan nahi du; aldaketak denborarekin ohar daitezela. “Gustatuko litzaidake aipagarria ez izatea gizon eta emakume kopuru bera argitaratzea, horrek esan nahiko lukeelako ez dela salbuespena”, esan zuen editoreak, eta irakurlea leku berrietara eramateko duen gaitasunagatik deseroso diren testuen alde ere egiten duela gaineratu zuen.
Hondoko lasterketa
“Munduaren konplexutasuna ulertzen lagunduko duten testuetatik tresnak ekartzeko” asmoa sortu ondoren, Capitán Swing argitaletxearentzat erronka hori ahulagoa izan da azken urtean. “Argitaletxe independenteen aniztasuna garrantzitsua da, horrek eztabaida kulturala aberasten baitu”, azaldu du Blanca Cambronero editoreak. Hala ere, gehiegizko argitalpenen inguruan hausnartzeko beharra azpimarratu zuen. “Guk, independente gisa, asko eztabaidatu arren, gehien argitaratzen dutenek esku hartzen ez duten bitartean, herren geratzen den eztabaida da”, esan zuen Madrilgo argitaletxeko ordezkariak, Impedimenta argitaletxeko Enrique Redelek, bere kasuan, pixkanaka hazi egin direla onartu eta gutxira. “Liburuaren artisau gisa dugun esentziari uko egin gabe. Ihes egin genion unean uneko hitari. Hau izan da gure leloa: katalogoa, ezer baino lehen “, esan zuen editoreak, eta sei laguneko taldea osatu dutela zehaztu zuen.
Elisabeth Perezi, duela zortzi urte, bere liburuak argitaratzeko oztopoekin topo egin ondoren, Barakaldoko Bonito Editorialen abenturan murgildu zen. “Iruzurgilea naiz, egilea naiz: ilustratzailea eta idazlea”, aitortu du bederatzi liburu argitaratu dituen sortzaile honek. “Labean beste lau liburu daude, aurten edo zazpi urte barru aterako direnak. Ez dut presarik “, onartu zuen bizkaitar honek, liburu ilustratu oso bereziak argitaratzen dituela. “Gauza zailetan konfiantza izan behar da, erosi egin behar dira, sortzen jarrai dezaten. Armarik onena jendearen oroimenean geratuko diren proiektu interesgarriak egitea da “, hausnartu du editore polifazetikoak.
“Presentzia handirik ez zuten gauza bereziak planteatzeko” ideia berarekin osatu zuten Sans Soleilek, 2012an Gasteizen, antropologia edo artearen historia bezalako diziplinetan aritzen ziren unibertsitarioak. “Diziplinen arteko bidegurutzean interesa genuen, eta gaztelaniaz egin genezakeen ekarpen bat zegoela ikusi genuen”, azaldu zuen Ander Gondrak Estibalizko Santutegian egoitza duen argitaletxearen hasierari buruz. Orain 80 titulu dituzte, eta horien artean, harrotasunez aipatu zituen Donna Haraway eta Erwin Panofskyren itzulpenak, baita estatuko egileen argitalpena ere. “Ez dakit edizio independentea egiten dugun, baina autore edizioa egiten dugu. Familian argitaratzen dugu. Komunitate konplize bat sortu dugu, gure atzetik doana “, gaineratu zuen.
Korronte intelektualak, sare sozialak eta erakundeak alde batera utzita, Pepitas de Calabaza argitaletxeak bere bidea egitea lortu du, egoitza Logroñon izatearen berezitasunarekin. “Hainbeste autore daude inori interesatzen ez zaizkionak, haien alde apustu egiteko aukera izan dezakegula”, azaldu zuen Julian Lacallek, eta 23 urtetan 270 liburu inguru argitaratu dituztela esan zuen, “Erabat askotarikoak, irrikarik minenak gidatuta”. Liburuaren katea, egia esan, mahai-inguru bat zela ondorioztatu zuten. “Pertsona asko inguruan, baina aulkiak biratuta. Itzultzaileak gauza batean pentsatzen; banatzaileak beste batean. Bilera horiek aulkiak biratzeko eta modu zintzoan eztabaidatzeko balio behar dute “, azaldu du Gustavo Cruz Mexikoko Almadia argitaletxeko kideak, pandemiak eragindako etsipen egoeraren ostean” komunitatean bizi dugun etorkizunari “buruzko cavilara egin eta gutxira. Argitaletxeak antzeko egoera batean bilatzea erabaki zuten, Seigarren pisuan, esaterako. “Inork ez zuen erantzunik. Baina iritsi zaigun ondorio bakarra elkarrekin jardun behar genuela da “, azaldu du. Horrela sortu zen Irakurleen dendariak kanpaina, zer egoeratan zeuden jakinarazteko. “Erantzuna oso eskuzabala izan zen. Ez dugu ahalegin kolektiborik egin behar “, gaineratu du.