‘Beldurra, irrintziak, maskarak eta ogi beltza’: pandemia eta gerraostekoa Zitadelako labean

Endika Basaguren artista bilbotarraren ‘Miedos, relinchos, mascarillas y pan negro’ instalazioak egungo krisiaren eta oraintsuko historiaren beste une gordin batzuen inguruko hausnarketak planteatzen ditu Zitadelako labean.

Egungo pandemiak eragindako aldaketa uneak, sakonki ezagutzen ez badira, beldurra sortzen dute. Ziurgabetasuna. Kezka. Antsietatea. Egonezina. Eta tunelaren amaieran argia badago ere, krisialdi batetik igarotzea beti da gogorra, bizia.

Ziurtasun horietatik abiatuta, eta konfinamenduan eta, oro har, pandemia honetan izandako esperientziak bultzatuta, Endika Basaguren artista bilbotarrak gogoeta egin nahi du Ziudadelaren labean, aldaketa globalaren egungo uneari buruz, eta, harekin batera, oraintsuko historiako beste une gordin eta gogor batzuetan bizi eta sufritutakoari buruz, hala nola 36ko Gerra Zibilak utzi zuen egoera sozialari buruz. Datorren martxoaren 21era arte, sortzaileak Iruñeko bihotzaren gune enblematiko honetan duen egoitza bisitatu ahal izango da. Beldurrak, irrintziak, maskarak eta ogi beltza izenburupean, Basagurenek publikoarekin partekatzen du bere “autoterapia artistikorako tresna” – Horrela definitzen du lan multzo hau –, baita beldurrari aurre egiteko eta hura bideratzeko duen modu pertsonala ere, eta, harago joanda, gizarte gisa nola egiten dugun jorratzea proposatzen digu. Berak argi dauka “beldurra gainditzeko, edo, gutxienez, beldurra gainditzeko, hari aurre egin behar diozu, hari egokitu behar diozu, ezagutu egin behar duzu, eta orain bertan oso informazio gutxi daukagu gertatzen ari den guztiari buruz”, esan du 19 kobidaren munduko pandemiari buruz.

Gaur egungo mundua ulertzeko beharrak mugiarazten du sortzaile hori, eta instalazio bakar hori osatzen duten piezen motorra izan da, ikusleentzako giro eszenografiko eta inguratzaile batean, bai ikusmenari dagokionez, bai entzumenari dagokionez; izan ere, soinua da erakusketaren protagonista.

Labean alderdi pertsonalarekin zerikusi handiagoa duten piezak daude, hala nola Diario de berrogeentena argazki-seriea, “Nire etxean konfinamenduan egindako peformance txikiak” erretratatzen dituena, egilearen esanetan. “Arlo artistikoan ez ezik, nik funtsezko zerbitzu batean egiten dut lan; orduan, konfinamenduan egunero atera behar izaten nuen, etxera itzultzen nintzen eta beldur nintzen nire familia kutsatuko ote nuen… Irudi hauek guzti hau nola bizi izan dudan islatzen dute “, azaldu du. Instalazioak nazioarteko politikaz ere hitz egiten du: hiru bandera trapu gisa agertzen dira “manipulatuta daudelako”, dio Endika Basagurenek, “Garai honetan bizi izan dugun joko politikoaz, gerra batean bizi izan dugun joko politikoaz”.

Eta erakusketan zaldiaren irudia funtsezkoa da, hortik abiatzen baita proiektua. “Zaldia artistek irudikatutako sinbologia bat izan da, beldurretarako epemuga, faxismorako epemuga, adibidez, Picassoren aldetik, eta nire aititeek kontatutako istorioak erabili nahi izan ditut, batez ere familiaren herentziagatik”, adierazi du artistak. Bere aitonaren istorioa bezala, “Itsasgizona zen eta gerraostean ez zioten nabigatzen uzten, orduan herri batetik bestera joatera behartzen zuten, Sopetik Mungiara, ogia eramanez. Francoren alkateorde zen osabak behartzen zuen, eta nire aitona beste soka politiko batekoa zenez, ez zioten nabigatzen uzten. Eta frustrazio horrekin, azkenean bere egin zuen, eta azkenean zaldia hil zuen “, dio oroitzapen bizi honetako protagonistaren bilobak.

Erdiko irudi gisa zaldia duen margolan batean, Oteizaren Kutxa Metafisiko bat ere agertzen da, “Hutsunea giltzapetu eta Jainkoarengana, jainkoarengana, hurbiltzeko aukeraren” sinboloa, eta triku batekin itxaropenerako ate ireki bat, “Egiptoko sinbologian oso garrantzitsua zena, beldurra garaitzen zuen animalia jainkotiar bat, sugegorrien pozoiak erasaten ez ziona, beraz, birusak ez zion eragin behar”. Erakusketa barne argiarekin zeramikan egindako pieza txiki batzuek osatzen dute, Hiri konfinatuak, higiezinen espekulazioaren problematikari eta hirietan dauden etxe hutsen kopuruari erreferentzia egiten diotenak; eta bi performance erakusten dituen bideo batek, bata “politikariek munduarekin duten jokoa, denok zikinduta eta kutsatuta amaitzen duguna; eta bestea, Zomorro kutsakorrak izenekoa, gizarte-distantziaren irudikapena dena”.

Itxaropena

Lagin honek aurkezten duen ideiaren abiapuntua Gerra Zibilaren ondoren Espainian bizi izandako egoera da. Egileak gogora ekarri duenez, orduan aitona-amonen belaunaldiak “gosea, eskasia eta beldurrak igaro zituen, eta herritar askok txanponak edo urrezko bitxiak aldatu behar izan zituzten ogi beltz baten truke.

Beste batzuk soberakinak eskatzera kuarteletara joatera edo emakume asko janari pixka batengatik prostituitzera behartu zituzten muturreko egoerak. Gizon eta emakume horiek beren beldurrei aurre egiteko izan zuten modua, haurtzarotik iritsitako eszenak, duela hilabete gutxi arte “heroikoak eta ulertezinak” gertatzen zitzaizkionak, Basagureni egungo egoera “hurbilago” egiten zaizkio eta “tunelaren amaieran argi bat dagoela” gogorarazten diote. Eta horixe da, hain zuzen ere, instalazioak transmititu nahi duen sentimendua: beldurrak, irrintziak, maskarak eta ogi beltza.

Proiektu honetako lan asko konfinamenduan sortu ziren. “Arteak terapia gisa balio izan zidan. Elementu sendagarria da, arima sendatzen dizu. Eta mundua ulertzeko dudan modu bakarra da “, esan du bere gainean” lan handia “egiten duen sortzaileak. “Nire lan asko autoerreferentzialak dira”, dio.

Eta bizi-gogortasunetik eta -gordintasunetik jaiotzen bada ere, Endika Basagurenek itxaropenari lekua uzten dio bere instalazioan, zeren, dioenez, “Azkenean egoera korapilatsu oro amaitzen da eta munduak berriz funtzionatzen du, ez dakit ezagutzen genuen bezala, ziur aski beste modu batera, baina ziurrenik oraingoa baino modu zoriontsuagoan”.

Egilea

Endika Basaguren Arte Ederretan lizentziaduna da EHUn, Ikerketa nahikoarekin eta doktorego programarekin Madrilgo Unibertsitate Konplutentsean. Londresko Tate Modern Gallery, New Yorkeko Living Gallery Outpost eta Lisboako Ana Lama arte galerian erakutsi ditu bere lanak. Eta Estatuan, Bilboko Rekalde eta Geroarte Efimerart Gallery bezalako areto ospetsuetan, Art Room espazio esperimentalean eta Madrilgo Fomentarte/Zapadores ciudad del arte galerian, Oviedoko La Lila jauregian edo Coruñako La Doce galerian.

Taldearen eta lankidetzaren esparruan, Basagurenek nazioarteko hainbat jaialditan parte hartu du, hala nola Contemporary Venice (Venezia), Itinerant (New York), Latitudes (Santa Cruz de la Sierra) eta Hybrid Fair madrildarra.