Heriotzaren bosgarren urteurrenean, Rafael Berrio bere lagun handiei esker berpiztu zen. Ostiral honetan iritsiko da dendetara eta plataforma digitaletara No es para menos disko bikoitza, 1984 eta 2018 urteen artean grabatu gabeko 47 abesti biltzen dituen diskoa. Joserra Senperenak eta Cheli Lanzagortak Warner Musicek argitaratutako CD bikoitz honen koproduktore lanak egin dituzte. Bertan, letra guztiak dituen libreto bat dago, Harkaitz Canoren aholkularitzarekin, eta Iñaki Berrio eta Ricardo Aldarondo kazetariaren testuak ditu. Horiek guztiek, Rafaren anaiak izan ezik, bere bizitzaz, obraz eta argitaratu gabeko kantuen proiektu honetaz hitz egingo dute ostiral honetan Ernest Lluch kultur etxean, 19:30ean. Aurretik, Senperenak etxeko eta estudioko ateak ireki dizkio egunkari honi, lan bati buruz hitz egiteko, Ez da gutxiagorako, eta horrek urte batzuk eraman ditu. Senperenak 1971 (2010) eta Diarios (2012) diskoak ekoizteaz arduratu zen Berriok mende honen bigarren hamarkadaren hasieran bere ibilbide musikalaren aldeko apustua egitea erabaki zuenean, eta grabazio horiei esker Berrion musikari berri bat aurkitu duela aitortzen du, “rockeroagoa” eta “gordinagoa”.
Donostiar idazkuna 2020ko martxoaren 31n hil zen. Hurrengo urtean, apirila eta maiatza bitartean, omenaldi-programa bat egin zen Donostian, eta hainbat kontzertu eta Yo ya me entiendo izeneko erakusketa ere izan ziren bertan. Erakusketa honetarako, Lanzagortak Gema Amiama bikotekideak gordetzen zuen Berrioren material guztia urperatu zuen. Han, Lanzagorta diseinu-estudioko zuzendari eta musikariak 90 kasete, hiru bobina eta garai ezberdinetako grabazioak zituen eramangarri bat aurkitu zituen, UHF, Amor a Traición eta Deriva taldeetako liderra eta abeslaria izan zena. “Benetako altxorra zen”, dio Senperenak.
Disko bikoitza: bandarekin eta bakarka
Grabazioen kalitatea zela eta, abesti batzuk “erori” egin ziren azken diskotik. Kanpoan utzi ziren, halaber, melodia jotzen zuten grabazioak, letrarik ez zutenak eta Berriok jazzeko scat-aren estilora jotzen zutenak. Era berean, beste audio mota batzuk alde batera utzi zituen, hala nola 2016ko Abolir el alma ikuskizunetik hartutakoak. Ikuskizun horretan, Berriok Cioran errezitatzen zuen oinarri melodiko baten gainean.
“Irizpide teknikoari jarraitu diogu eta, azkenik, musikalari”, gehitu du Senperenak. Abesti beraren bi bertsio egon zitezkeen: bata bi minutukoa eta bestea laukoa osatuagoa. Hala ere, lehenengoa musikalki sendoagoa bazen, diskoan amaitu duena da. “Onena zein den erabakitzea, hori izan zen zailena”, aitortu du.
Horrela, argitaratu gabeko 80 abesti baino gehiago, 47 bi taldetan sailkatuta geratu ziren. Alde batetik, bandarekin interpretatutakoak daude, Adiós, hola, y adiós izeneko lehen CDa osatzen dutenak. Eta, bestetik, berak bakarrik gitarrarekin grabatu zituen abestiak – probak eta apunteak gehiago “gordinean” –, entsegu-lokalean, bigarren zatia osatzen dutenak, Cabaret utopía. “Disko batean beste era batera esango zituzkeen gauzak esaten ditu, bere ohiko erretorikarekin”, dio Senperenak. Esate baterako, Dame no me importa qué abestian Berriok honelako gauzak abesten ditu: “Dame Valium 10 o dame una pared/dame un trago duro o dame alguna futuro/ahora mismo”.
Halaber, disko honetan “B errepertorioko” abesti bat dago, Berriori esatea gustatzen zitzaion bezala. Sole Jiménez de Presuntos Implicados, Mikel Erentxun, Amateur eta La Oreja de Van Gogh dira donostiarrak abestiak idatzi zizkien artistak, eta beti bizi nahi izan zuen praktika horretatik, gainerako proiektuak “askatasunez” garatu ahal izateko. Hain zuzen ere, “B errepertorio” horretatik, Cabaret utopía lanak Lo que importa dakar.
Rafael Berrio rockeroa
Rafael Berriok 1980ko hamarkadan ekin zion bere musika ibilbideari UHF taldearekin, Donosti Sound izenekoa osatu zuten hiru taldeetako batekin, Santi Ugarte sustatzaileak sortutako etiketa, eta Puskarra eta Mogollón ere bertan kokatu ziren.
Agur, kaixo eta agur abestiak garai honetan kokatzen dira, eta hurrengo urtean, laurogeita hamarreko hamarkadaren erdialdean, Berriok Amor a Traición sortu zuenean. Senperenaren ustez, musikariak disko baten grabazioari aurre egin behar zionean, “indarra galtzen zuen”. Aldiz, kantu berri hauetan “askoz biziago dago, rockeroago, eta taldea oso koipeztatuta dago”. Garai honetako letren egiletza, bere anaia Iñakik libretoan azaltzen duen bezala, bien artean partekatua da. Abesti hauek beren errepertorioan ohikoak ez diren gaiak jorratzen dituzte. Adibidez, El amor a traición lanean — taldeari izena eman arren, ez zen taldearen lehen diskoan sartu, 1994an argitaratua —, uzki-sexuaz hitz egiten du esplizituki: “Eta bioi gehiago gustatzen zaigu/maitasuna atzetik/maitasuna traizioz”. Horri dagokionez, Aldarondok sarrerako testuan gogoratzen duen bezala, nahiz eta kantu argitaragabeen artean sadomasokismoari – Necesito sufrir un poco – edo pedofiliari – Rienda y montura y Grecolatino – buruzko batzuk egon, argitaratutako bere diskoetan Paradoja (2015) albumeko Lo mórbido lanean sexu-praktika bati buruzko aipamen esplizitua baino ez zuen egin.
Letra libreak
No es para menos CD bikoitzarekin batera doan libretoak abestien hitzak biltzen ditu. Senperenak gogorarazi du 2021ean, Berrio hil eta gutxira eta Jonas Truebaren babespean, Absoluzioa argitaratu zela, donostiarraren letra guztiak biltzen dituen liburua. Ortografia musikal baino poetikoagoa eta zorrotzagoa duen laburpen bat da. Zentzu honetan, albumaren libretoari buruzko eztabaida bat planteatu zen: Absoluzioa edo rock kultura besarkatzea, non lirikak puntuazio libreagoa onartzen duen? Senperenak eta Lanzagortak aditu batengana jo zuten, Harkaitz Canorengana, eta hark askatasunaren aldeko apustua egitea gomendatu zien. Erabaki hori, bestalde, guztiz bat dator Berrioren izaera bohemio eta askearekin.