Txuria letragile eta Esne Beltzaren itzaleko kideak aurreratu zuen Miribilla “zoragarria” izango zela talde euskaldunaren agurrean, 18 urteko ibilbidearen ondoren. Ez zuen huts egin, eta motz ere geratu zen. Bilbao Arenak eta 8.000 lagunek festa mestizo luze eta bizia bizi izan zuten, bi ordu eta erdi baino gehiago iraun zuena, eta musika – folk euskaldunaren eta skaren arteko ardatza, batez ere – eta espero zen konpromisoa gainditu zituena, sorpresa ugariei esker: kantu propioak eta bertsioak Fermin Muguruza, La Mari, Amak, Gozategi, La Pegatina, Green Valley edo Xiberoots bezalako gonbidatuekin, euskal dantzak, dantza hiritarrak, irrintziak, bertsoak edo joaldunak gau ahaztezin batean.
Miribilla txiki geratu zen bart, Esne Beltzari agur esateko balio izan zuen jardunaldi batean. Orain dela aste batzuk Muguruzarekin gertatu zen bezala, Bilbao Arenako historia da… eta euskal musika. Marte Lasarteren pasea amaitu ondoren, Skakeitan, Belako eta ETSko kideek euren debut erakargarria aurkeztu zuten: Ez da besterik.
Harmailetan eta pistan harrotuta eta urduri, bihotzen ponpaketa azkartu egin zen albokaren deiarekin, bideo batekin eta taldearen agerpenarekin, joaldunen perkusio telurikoaren artean pista gurutzatuz Txuriaren bertsoen aurretik, txandal bolivartar kantuz, Euskal Herriaren batasunari buruz, errepresioari buruz eta askatasunari buruz, Txino eta Nakeden dantza urbano eta akrobatikoen artean. Noneto euskalduna, Xabi Solano bere buru, trikitilari eta abeslariarekin, Zigor Dz scratche eta samplerren magoak bizkarra gordeta zuela agertu zen, eta Kimuak-eko dantzekin, Bozgorailuetatik jotzen ari zen bitartean, ezusteko eta gonbidatuen gaua ireki zuen.
Esne Beltzak beti erabili izan du musika eraldaketa pertsonal eta sozialerako “arma” gisa. Eta laster frogatu zen aipatutako “askatasun oihu bat” rekin eta borroka ez uzteko deiarekin, zeina, Argitzeraino, Lova Lois mikrofonoan eta rapeatuan ia bat eginik, agerian utzi baitzuen, confetti artean, bere errepertorioaren euskarri den beste hanka: bere osagai festazale eta hedonista. Dantza eta metxaren bidezko iraultza, “gaua pizteko” martxan, are gehiago aktibatu zen Eskuekin, Euskal Herria eta Mexikoren arteko lotura, euskal dantzen eta Koromaren artekoa, Athleticen elastikaz jantzia.
Rumba eta salaketa
Bata karezkoa eta bestea hareazkoa. Rumba eta festa ondo zeuden Hil zuten-i eraso ziotenean. Ska reggae klabean egindako salaketa gordinak ez zuen Ertzaintzaren agintearen samplerra sartu, eta Iñigo Cabacasen heriotza eragin zuen. Pabiloia piztuta, nonetoa eta Jon Mari Beasain erregaitza gitarran, bi metalak soinu karibearrenak propultsatzen eta azken emakume itzultzearen protagonismoa mikrofonoan ikusi ziren. Guztiak eszenatokian, dantzarientzako goiko solairu batekin eta logoaren bihotzarekin.
Esne Beltzak bi ordu eta erdiko kontzertua gainditu zuen eta Gure dantzalekua diskoarekin ekin zion azken diskoari, La Pucci a la rumba eta rap doinuekin. Taldeak Ez da ezetz, beti onartzen den sexurako oda hori, atzeratu zuen, eta Korrika Bagoaz-en ereserkiarekin abiatu zen, tipi tapa eta didaktikoa, ska erritmo frenetikoan euskara ikastera eta erabiltzera bultzatuz.
Gonbidatuak eta sorpresak
Taldearen paseo jamaikarra reggaez tindatu zen Lurraren lanarekin, Suairekin batera, eta gipuzkoarren dial eklektikoa – folk euskadun, ska, rap, tex mex, rumba, rock, elektronika eta poparen mestizajea – irrati errebelde bihurtu zen, Xabiren trikiaren teklatuaren gainean eta 121 Crewko rap barakaldarraren laguntzaz Sonideron, cumbiaren pasaportearekin batera Kuba, Katalunia, Galizia, Palestina, Euskal Herria, Mexiko, Txile, Venezuela…
Gipuzkoarrek beti erakutsi zuten lankideen arteko lanaren anaiarteko irribarrea eta arlo horretako profesionalen sendotasuna eta enpastea, eta Hona bostekoa eta Sueños de color kantuen ska rockarekin azeleratu zuten El Canijo de Jerezen azken orduko bajaren falta sumatu ez zen rumba geldiezin hori. Arreoiak gehien espero ziren kolaborazio batzuekin bat egin zuen, aurretik Urdaibaiko Guggenheimen aurkako pankarta bat zegoela. Su eman zion Chambaoko Mariri, Pokito a poko eta duela gutxi partekatutako Behin eta berriz, andaluziarra euskararekin ausartu eta Xabik bere aita zenari eskaini zion rumba elektriko horrekin.
Izarren melodia eta kadentzia sentsual ederraren ondoren, Green Valley taldeko Anderrek Esna y a la libertad y la desobediencia abestu zuen Ardiherrian. Gogoak, country soinuak, Nina Simoneri keinua eta eserita dagoen Flavio baten ekarpena bezalako abestiak, harmailak berretsi zuen bezala, euskal herrikoak baino gehiago izateaz harro eta irribarretsu, Solanok maisu klasea eman zuen bere trikiaren teklatutik Gozategi bikotearekin batera, Pasodoblerekin batera, Esku Beltzari patchanka klabean eta Galindorentzat “katutxo polita” eta Pakia bieyau nafarren kantua, denak zutik eta txaloka.
Bad Sound Systemekin batera, Zaunkaka, “ama eta taupada” musikaren ispilua, izan zen, Glaukomako Guri kaiola ‘ren raggamuffinaren aurrean unitate bat bezala erantzun zuen pabilioiarekin. “Ze guapa zeuden” Miribilla garai hartan jada, Moro rap kantari marokoarrak Astindu filmean emandako usain exotikoarekin, ondoren Sortzen, Revolution Piratak, Donostiako kolektiboaren ordezkaritzarekin, eta Altxa eskuak, Xiberoots eta Loisen ahotsekin aberastutako afrikar airezko aireekin, zeinak dantzan jarri baitzituen – eztarri handituetako leloaren “ai, ai, ai, ai” – 8.000 pertsona, airean.
Erlojuak aurrera egin ahala taldea eta giroa gainditzen ari zirela, gaueko beste gailur bat iritsi zen, La Pegatina taldeko Ruben Sierra eta Adriá Salas abeslarien irteera agertokira. Solanorekin batera, hirukoteak No tinc remei, katalanezko bertsoekin, eta Moncada eta Reixach Mari Carmenen ereserkia, kontzertua amaitu baino lehen pogoa leherrarazi zuena, Mikel Laboari eskainitako Dj-aren estiloko ariketa batekin eta Zagi dantza taldeko kideekin partekatutako Gotti azkarrarekin.