Hiru urte eta erdiz, Almudena Carracedo eta Robert Bahar zuzendariek ‘No está sola: la lucha contra la Manada’ dokumentala grabatu dute ezkutuan. Ez zioten inori ezer esan, ezta bere familiei ere, lasaitasunez lan egin ahal izateko, presiorik gabe, parte-hartzaileen konfidentzialtasuna bermatzeko. Proiektua aurrera eraman aurretik, bi errealizadore eta ekoizleek baimena eskatu zieten biktimei, eta dokumentazio eta edizio lan nekagarri bati ekin zioten.
Artxiboko ia mila orduko materiala, 600 orduko elkarrizketak, 50 orduko ekoizpenerako filmatutako materiala eta 14 hilabeteko muntaketa. Duela zortzi urte Iruñeko jaietan izandako gertaeretatik haratago doan zinta batean egin da ahalegina. Filmak sanferminetako talde-erasoa eta Pozoblancokoa lotzen ditu, egile berberek egindakoa, eta 2008an, Iruñeko jaietan ere, Nagore Laffageren hilketa, erizaintzako ikasle bat, hil aurretik sekulako jipoia jaso zuena. «Hiru istorioak ehuntzean, egia unibertsal bat konta genezakeen, emakumeen aurkako sexu-indarkeriarena», dio Almudena Carracedok, Netflixen ikus daitekeen zinta baten arduradunak.
Carracedok eta Baharrek, ‘El silencio de otros’ filmaren sinatzaileek -Goya al mejor documental en 2018-, film zorrotz bat sortu dute, erresabiu sentsazionalistarik gabea, telebistako tertuliek eta Nafarroako Probintzia Auzitegiaren epaiak sortutako zaratarekin zerikusirik ez duena. Epaiak sexu-abusutzat jo zituen gertakariak, ez bortxaketatzat, auzitegiak ez baitzuen indarkeria edo larderia zantzurik antzeman. «Oso bertsio nahasia sortu zela konturatu ginen. Hedabideek kontatu zutena, batez ere telebistakoek, defentsaren abokatuaren eta erasotzaileen kontakizunean oinarrituta zegoen, eta azken horrek iraun zuen. Beharrezkoa zen biktimei ahotsa ematea, ikusleak bizirik atera zirenen larruan jartzea», adierazi du zuzendariak.
Natalia de Molina eta Carolina Yuste aktoreek ahotsa ematen diete Iruñean eta Pozoblancon bortxatutako emakumeei, hurrenez hurren. Biktimak ez dira inoiz pantailan agertzen. Erasoen irudiak ere ez dira erreproduzitzen, nahiz eta zati batzuk prentsara filtratu ziren bere garaian. De Molinaren hitzak hitzez hitzeko bertsioa dira, Probintzia Auzitegiaren epaitik frogatutako gertakarietatik ateratakoa; Yusterenak, berriz, Pozoblancoko bizirik atera zenari telefonoz egindako elkarrizketa baten parte dira. «Manadaren epaia atera zen egunean arratsaldean joan nintzen lagun batekin Justizia Ministerioaren aurrean manifestatzera. Gogoan dut jende asko etorri zela, emakume askok ‘Nik sinesten dizut’ oihukatu zuten. Negarrez hasi ginen zerbait aldatzen ari zela sentitzen genuelako. Isilik egoteko eta isiltasuna betikotzeko aspertuta geunden», dio Carolina Yustek.
‘Bai bakarrik da bai’ legea
Eta gauza asko aldatu ziren. Mugimendu feministak indarra berreskuratu zuen, tsunami baten bultzada hartu zuen, eta aldaketa sozial eta legalei ekin zitzaien. Aldaketa horiek ‘bai da bakarrik bai’ legean gauzatu ziren. Arau horrek onespenean jarri zuen fokua, eta, aldi berean, «abusu» terminoa ezabatu zen, «eraso» zabalenaren barruan.
Dokumentala iraganera doa oraina ulertzeko, 2008an Jose Diego Yllanes psikiatriako ikasleak Nagore Laffage hil zuenean. Herri-epaimahai baten arabera, Nagoreren heriotza ez zen hilketa bat izan, hilketa bat baizik, biktimak jipoitze basatia jasan bazuen ere: haren gorpuak 36 kolpe zituen, garezurra hautsita zegoen eta masailezurra hautsita. Egileari hamabi urte eta sei hilabeteko kartzela-zigorra ezarri zioten, fiskaltzaren eta herri-akusazio guztien irizpidearen aurka.
Asun Casasola gaztearen amaren testigantza hunkigarria da. «Nagoreren amak zerbait suntsitzailea kontatzen du, entzuten duzunean behera erortzea eragiten duena: ‘nahiago nuke nire alaba utzi izan balitz, orain bizirik egongo nintzatekeelako ‘», dio zuzendariak. Haren kexua bat dator Auzitegi Goreneko fiskal batek esandakoarekin: bortxaketa baten biktimari ezin zaio eskatu jarrera arriskutsuki heroikoa izateko.
Bere deskarguan, bortxaketa anizkoitzagatik zigortutako José Ángel Prenda, Alfonso Jesús Cabezuelo, Antonio Manuel Guerrero eta Jesús Escudero, auzitegian alegatu zuten gertaeren bideo bat grabatu zutela film porno bat bizi nahi zutelako, baina haiekin barruan. Polizietako batek hausnarketara gonbidatzen duen testigantza bat ematen du: erasoaren bideorik ez balego, bizirik atera zen emakumeari sinetsiko genioke? «Bideoa erabakigarria izan zen biktimaren kontakizuna sinesteko, hori baita frogatutako gertakarietan islatzen dena eta Auzitegi Gorenaren epaian islatzen dena», adierazi du Carracedok.
Dokumentalaren egileek Manadak erasotako biak «humanizatu» nahi izan dituzte, anonimotasuna zainduz eta berriz biktimizatu gabe. «Horregatik parte hartzen dute emakumezko aktoreek, bi emakume konprometituk, biktimak bikoiztuz, eta horiei Lucía y Paloma izena jartzen zaie. Erakutsi nahi genuen errespetuzko estaldura bat egin daitekeela beldurgarriak diren irudiak erakutsi gabe».
Ana Fernández, bortxatuari Iruñean apartamentu batera lagundu zion gizarte-langilea, izan zen bere gurasoekin hitz egin zuena. «Gauzak entzun zituzten, telebistan atera zen; ‘Ez da nire alaba izango’ pentsatzen zuten… Eta bere alaba zela ikusten dute», dio Fernandezek filmean. Bideoa ikusi zuen epailea eta udaltzaingoa ondorio berera iritsi ziren. Bere portaera eta hitzengatik, ez zen atxilotuek emakume bat astintzen zuten lehen aldia.
«Salaketen gorakada gorabehera, eraso gehienak oharkabean pasatzen dira. Kalean, makrofiestetan, jasaten diren sexu-indarkeriak ezagutzen ditugu, baina sexu-indarkeria ugari dago bikotekidearen, familien, ikastetxeetan, lan-eremuan, kirol-eremuan», dio zuzendariak.